Restrukturyzacja firmy – na czym polega i kiedy warto ją zastosować?

Zamknięcie działalności gospodarczej to nie jedyne wyjście w sytuacji, kiedy przedsiębiorca utracił płynność finansową. Znacznie korzystniejszym rozwiązaniem może okazać się restrukturyzacja. Z danych Centralnego Ośrodka Informacji Gospodarczej wynika, że w pierwszym półroczu 2021 roku przeprowadzono w naszym kraju 1064 postępowania restrukturyzacyjne.

W artykule wyjaśniamy, czym jest restrukturyzacja firmy, czego może dotyczyć, w jakim celu się ją stosuje, a także kto posiada zdolność restrukturyzacyjną. Wskazujemy również rodzaje restrukturyzacji oraz tryby postępowania restrukturyzacyjnego.

Restrukturyzacja firm – definicja

Restrukturyzacja firmy to szereg działań, które polegają na gruntownym przekształceniu struktur przedsiębiorstwa w zakresie aktywów, pasywów lub organizacji. Są one prowadzone w celu poprawy płynności finansowej i rentowności firmy, a także stworzenia warunków do wzrostu jej wartości.

Można wyróżnić kilka podstawowych rodzajów restrukturyzacji:

• restrukturyzacja finansowa – dotyczy rozwiązań prowadzących do poprawy sytuacji finansowej firmy, np. poprzez redukcję bieżących kosztów, znalezienie inwestora, ustalenie z wierzycielami zmian warunków i harmonogramu spłaty należności, skorzystanie z dodatkowych źródeł finansowania czy rozwiązanie lub renegocjację umów,
  
• majątkowa – polega na przeniesieniu własności składników majątku (aktywów i pasywów) poprzez ich sprzedaż na rzecz innych podmiotów,
• operacyjna – dotyczy głównie działań marketingowych i zarządczych,
• dostosowawcza – ma na celu umocnienie pozycji firmy na rynku, np. poprzez zmianę sposobu funkcjonowania przedsiębiorstwa czy skali działalności,
• antycypacyjna – zmiany są wprowadzane na podstawie obserwacji konkurencyjnych podmiotów,
• organizacyjna – związana z przeobrażeniami wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa,
• własnościowa – dotycząca zmian struktury własnościowej firmy, jej podziału czy fuzji,
• dotycząca zatrudnienia – związana z ograniczeniem zatrudnienia, redukcją wynagrodzeń czy zahamowaniem ich wzrostu,
• dotycząca produkcji – związana z racjonalizacją lub modernizacją procesu produkcyjnego.

Zasady postępowania restrukturyzacyjnego

Zasady przeprowadzania formalnej restrukturyzacji firmy zostały ujęte w ustawie Prawo restrukturyzacyjne, której przepisy zaczęły obowiązywać w naszym kraju od 1 stycznia 2016 roku. Procedury restrukturyzacyjne dotyczą firm, które stały się niewypłacalne lub zagrożone utratą wypłacalności. W ustawie Prawo restrukturyzacyjne zostały wyodrębnione 3 warunki niewypłacalności:

• utrata zdolności do regulowania zobowiązań,
• występowanie zaległości starszych niż 3 miesiące,
• kwota nieuregulowanych zobowiązań wyższa niż wysokość majątku spółki przez okres przekraczający 2 lata.
  

Jednocześnie przedsiębiorstwa podlegające postępowaniu restrukturyzacyjnemu powinny mieć na tyle duży potencjał rozwojowy, aby realne było uniknięcie przez nie upadłości i uzyskanie stabilizacji po wprowadzeniu odpowiednich środków naprawczych.

Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec:

• dłużnika będącego przedsiębiorcą (osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej),
• spółki kapitałowej nieprowadzącej działalności gospodarczej – spółki akcyjnej lub spółki z o.o.,
• wspólników osobowych spółek handlowych, którzy ponoszą odpowiedzialność całym własnym majątkiem za zobowiązania spółki.
  

Postępowanie powinno być poprzedzone analizą kryzysowej sytuacji i jej przyczyn, a także wskazaniem proponowanych działań naprawczych. W tym celu konieczne jest sporządzenie planu restrukturyzacyjnego. Powinien on obejmować co najmniej następujące elementy:

• opis firmy dłużnika wraz ze wskazaniem obecnego oraz przewidywanego stanu podaży i popytu,
• diagnoza przyczyn trudnej sytuacji finansowej,
• propozycja przyszłej strategii prowadzenia firmy dłużnika wraz ze wskazaniem rodzaju i stopnia ryzyka,
• opis oraz przegląd planowanych działań restrukturyzacyjnych oraz kosztów ich wdrożenia,
• ostateczny termin wprowadzenia w życie planu restrukturyzacyjnego,
• opis zdolności produkcyjnych firmy dłużnika,
• charakterystyka metod i źródeł finansowania,
• oparte na co najmniej dwóch prognozach plany dotyczące zysków oraz strat na kolejne 5 lat,
• imiona i nazwiska osób odpowiedzialnych za realizację układu oraz planu restrukturyzacyjnego,
• data sporządzenia planu.

Rodzaje postępowania restrukturyzacyjnego

Istnieją 4 rodzaje postępowania restrukturyzacyjnego. Trzy spośród nich dotyczą zmiany struktury długów, natomiast jeden (postępowanie sanacyjne) restrukturyzacji samej firmy.

Postępowanie o zatwierdzenie układu

Jest to najszybsza i najmniej kosztowna forma postępowania restrukturyzacyjnego, pozwalająca na zachowanie zarządu dłużnika. Układ jest zawierany bezpośrednio pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami. Ingerencja sądu pozostaje jedynie marginalna – jego rola ogranicza się do zatwierdzenia postępowania.

Funkcję nadzorcy sądowego pełni doradca restrukturyzacyjny, który wspólnie z dłużnikiem opracowuje plan naprawczy. Nad zatwierdzeniem układu głosują wierzyciele. W przypadku jego przegłosowania sąd powołuje nadzorcę układu.

Przyspieszone postępowanie układowe

Zawarcie układu jest możliwe po sporządzeniu w uproszczonym trybie spisu wierzytelności. Wzrasta rola doradcy restrukturyzacyjnego – odpowiada on za opracowanie planu układowego, przeprowadzenie głosowania wśród wierzycieli oraz podjęcie czynności mających na celu zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Wierzyciele nie mają możliwości wnoszenia sprzeciwu do przygotowanego spisu. Wraz z wnioskiem o zawarcie układu powinien zostać złożony wykaz wierzytelności spornych, odpisy propozycji układowych oraz stosowne oświadczenia. Po otwarciu postępowania dłużnik jest chroniony przed egzekucją.

Postępowanie układowe

W tym przypadku odpowiedzialny za opracowanie planu restrukturyzacyjnego oraz spisu wierzytelności jest nadzorca sądowy – ma na to miesiąc od otwarcia postępowania. Jednocześnie sprawuje on nadzór nad działaniami dłużnika.

Postępowanie układowe nie wiąże się z ujęciem wierzycieli w spisie wierzytelności. Zyskują oni prawo, aby zgłaszać sprzeciw w postępowaniu sądowym.

Ten rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego cechuje się sporym stopniem sformalizowania. Dłużnik powinien wykazać, że ma zdolność do regulowania powstałych zobowiązań oraz pokrywania bieżących kosztów postępowania.

Postępowanie sanacyjne

Jest to najbardziej sformalizowany, czasochłonny i kosztowny rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego. Ma zastosowanie głównie w przypadku firm, które znajdują się w wyjątkowo trudnej sytuacji finansowej.

Restrukturyzacja w tym trybie stanowi ostateczną szansę uniknięcia postępowania egzekucyjnego. Pozwala na zerwanie lub zmianę niekorzystnych umów, umorzenie lub rozłożenie długów na raty, wydłużenie terminu spłaty, zwalnianie pracowników czy zawieszenie toczących się postępowań egzekucyjnych.

Przyczyny restrukturyzacji

Potrzeba restrukturyzacji firmy może wynikać z czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych. Do przyczyn zewnętrznych można zaliczyć m.in. spadki na giełdzie, epidemie, zmiany polityki gospodarczej, wzrost konkurencji. Przykładowe czynniki wewnętrzne to natomiast np. wysokie koszty działalności, niska jakość produktów czy nieopłacalna produkcja.

W jakich celach przeprowadza się restrukturyzację firmy?

Głównym celem szeroko rozumianej restrukturyzacji jest stworzenie warunków sprzyjających wzrostowi wartości firmy, poprawie jej wydajności, efektywności oraz konkurencyjności.

Restrukturyzacja w ujęciu prawnym ma natomiast na celu uniknięcie upadłości i likwidacji przedsiębiorstwa przy jednoczesnej ochronie interesów wierzycieli. Sąd może nie wyrazić zgody na postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli na jego skutek wierzyciele uzyskaliby mniejsze korzyści niż możliwe do osiągnięcia w postępowaniu egzekucyjnym.

Firma w restrukturyzacji może zmniejszyć zadłużenie, uniknąć egzekucji komorniczej, a także zapobiec wypowiedzeniu najważniejszych umów. Restrukturyzacja pozwala wstrzymać obecne postępowania egzekucyjne oraz uniknąć wszczynania kolejnych. Przedsiębiorca zyskuje czas na usprawnienie funkcjonowania działalności, poprawę jej rentowności czy odbudowę zaufania kontrahentów. Restrukturyzacja umożliwia umorzenie części wierzytelności, rozłożenie ich na raty czy zamianę na akcje lub udziały w firmie.

Restrukturyzacja firm jest także rozwiązaniem korzystnym dla wierzycieli. Pozwala im odzyskać znaczącą część należności – zwykle znacznie większą w porównaniu do kwoty, jaką mogliby otrzymać w wyniku postępowania egzekucyjnego czy upadłościowego. Wierzyciel uzyskuje także w postępowaniu restrukturyzacyjnym znacznie większe uprawnienia.