Cesja wierzytelności w faktoringu – czym jest i jak przebiega?

Elementem każdej umowy faktoringu jest cesja wierzytelności. Faktoring to usługa, dzięki której przedsiębiorcy unikną problemów związanych z zatorami płatniczymi, w tym osłabienia płynności finansowej, bankructwa czy zablokowania ważnych inwestycji. Kiedy firma korzysta z faktoringu, nie musi długo czekać na płatność od  kontrahenta.

W artykule wyjaśniamy, co to jest cesja wierzytelności w kontekście faktoringu i w jaki sposób zawierać umowę. Odpowiadamy również na pytanie, czy przeprowadzenie cesji wymaga zgody dłużnika oraz czy może ona dotyczyć przyszłych wierzytelności.

Czym jest cesja wierzytelności? Definicja pojęcia

Cesja wierzytelności to przeniesienie prawa do roszczeń z tytułu określonej wierzytelności z wierzyciela na inną osobę lub podmiot. Zawierana jest umowa cywilnoprawna. Jedna z jej stron to przedsiębiorca, który wystawił fakturę swojemu kontrahentowi (cedent, faktorant). Drugą natomiast jest firma faktoringowa (cesjonariusz, faktor), która odkupuje wierzytelność.

Na skutek zawarcia umowy dochodzi do przejęcia wszelkich uprawnień związanych z wierzytelnością, w tym żądania od dłużnika zapłaty za fakturę i należnych odsetek. Jeśli zostanie zawarta umowa faktoringu z przejęciem ryzyka, cesjonariusz bierze na siebie ryzyko nieściągalności długu, np. na skutek upadłości firmy dłużnika. Przedsiębiorca sprzedający wierzytelność otrzymuje od 80% do nawet 100% wartości faktury. Nie musi więc czekać na jej opłacenie przez dłużnika ani zajmować się windykacją.

Cesja wierzytelności stanowi konieczny warunek, bez którego nie byłoby możliwe finansowanie za pomocą faktoringu. W zakres faktoringu mogą wchodzić dodatkowe usługi, m.in. weryfikacja sytuacji finansowej kontrahentów przed podpisaniem umowy, monitorowanie i windykacja należności, pomoc w prowadzeniu rozliczeń czy ubezpieczenie wierzytelności na wypadek ryzyka niewypłacalności dłużnika.

Umowa cesji wierzytelności – zasady jej zawierania

Do faktoringu mogą zostać przekazane wierzytelności bezsporne, nieumorzone i nieprzeterminowane. Firma faktoringowa może również odmówić cesji, jeżeli wierzytelności są przeterminowane lub stanowią zabezpieczenie innych zobowiązań klienta.

Zaleca się, aby cywilnoprawna umowa cesji została zawarta w formie pisemnej. Postać taka jest obowiązkowa, jeśli wierzytelność została stwierdzona na piśmie.

Polskie prawo nie wskazuje szczegółowego wzoru umowy cesji. Przyjmuje się jednak, że powinna ona zawierać dokładny opis wierzytelności oraz stosunku prawnego, z którego ona wynika. Do najważniejszych elementów umowy cesji zaliczamy:

• miejsce i datę zawarcia umowy,
• nazwę usług i produktów, które zostały ujęte na fakturze,
• wartość brutto z faktury,
• dane stron zawierających umowę – cedenta i cesjonariusza,
• wskazanie momentu (daty) przeniesienia prawa do wierzytelności,
• termin płatności za fakturę,
• opcjonalnie – wskazanie strony, która jest odpowiedzialna za poinformowanie dłużnika o dokonaniu cesji długu,
• pisemny podpis cedenta i cesjonariusza.

Wskazane jest również, aby do umowy zostały dołączone dokumenty, z których wynika istnienie danej wierzytelności – np. umowy współpracy z kontrahentem (dłużnikiem) oraz dokumenty potwierdzające odbiór towaru lub usługi, w tym protokoły zdawczo-odbiorcze i listy transportowe. Przeprowadzenie cesji długu nie wiąże się z analizą zdolności kredytowej przedsiębiorcy ani koniecznością zabezpieczania umowy. Dzięki temu faktoring staje się łatwo dostępnym źródłem finansowania. Umowa cesji długu jest zawierana na czas nieokreślony – nie będzie więc konieczne jej przedłużanie w przyszłości.

Czy cesja wierzytelności wymaga zgody dłużnika?

Obowiązujące w naszym kraju przepisy prawne nie wymagają uzyskania zgody dłużnika na cesję wierzytelności, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.  Nie nakładają również – jeśli nie wystąpią wskazane wyżej wyjątki – na żadną ze stron (cedenta ani cesjonariusza) obowiązku poinformowania go o zawarciu umowy o przeniesienie praw. Ma wtedy zastosowanie cesja cicha (tajna), która jest jednak rzadko stosowana i kosztowna. Dłużnik niepoinformowany o cesji nie będzie znał danych nowego wierzyciela, co uniemożliwi mu spłacenie zobowiązania na rzecz właściwego podmiotu – może przelać należność za fakturę na rachunek bankowy firmy, która wystawiła mu fakturę.

Znacznie częściej jest praktykowana jawna (otwarta) cesja wierzytelności, zakładająca zawiadomienie dłużnika o przekazaniu prawa do roszczeń. Będzie on dzięki temu znał dane firmy faktoringowej, na rzecz której powinien przekazać należność za nieopłaconą fakturę.

Dłużnik mógł zastrzec w umowie ze swoim klientem, że nie wyraża zgody na cesję wierzytelności. Często taki zapis narzucają duże firmy swoim kontrahentom. Cesja długu przeprowadzona pomimo takiego zapisu będzie nieważna.

Czy jest możliwa cesja wierzytelności przyszłej?

Zgodnie z orzecznictwem polskich sądów, możliwe jest dokonanie cesji wierzytelności przyszłych, czyli zobowiązań jeszcze nieistniejących w chwili zawarcia umowy o przekazanie praw do roszczeń. Przyszła wierzytelność może dotyczyć zawartych pomiędzy kontrahentami umów, które zaczną obowiązywać z zastrzeżeniem terminu lub przy spełnieniu określonych warunków, np. uzyskania finansowania czy zgody określonych instytucji na inwestycję. Firmy faktoringowe najczęściej nie decydują się jednak na wykup wierzytelności przyszłych.

Cesja wierzytelności – najważniejsze informacje w skrócie

Cesja wierzytelności to podstawowy i niezbędny element każdej usługi faktoringowej. Najczęściej polega na przekazaniu przez przedsiębiorcę firmie faktoringowej prawa do nieprzeterminowanych należności – czyli wystawionych kontrahentom faktur, których termin płatności jeszcze nie upłynął. Po zawarciu umowy cesji pierwotny wierzyciel (cedent) otrzymuje niezwłocznie od firmy faktoringowej środki, które może przeznaczyć na dowolny cel – np. pokrycie własnych zobowiązań, wypłatę pensji pracownikom czy inwestycje.

Umowa cesji długu zwykle przyjmuje formę pisemną i jest zawierana na czas nieokreślony. Nie wymaga zgody dłużnika, pod warunkiem braku zakazu cesji wierzytelności w umowie. Firmy mogą uzależniać współpracę z kontrahentami i zastrzegać w umowie, że nie godzą się na zmianę wierzyciela.