Restrukturyzacja firmy – co to jest i kiedy warto ją zastosować?

Zamknięcie działalności gospodarczej to nie jedyne wyjście w sytuacji, kiedy przedsiębiorca utracił płynność finansową. Znacznie korzystniejszym rozwiązaniem może okazać się restrukturyzacja firmy. Z danych Centralnego Ośrodka Informacji Gospodarczej wynika, że w pierwszym półroczu 2024 roku ogłoszono w naszym kraju 2261 postępowań restrukturyzacyjnych – to prawie o 5% więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku.

W artykule wyjaśniamy, na czym polega restrukturyzacja firmy, czego może dotyczyć, w jakim celu się ją stosuje, a także kto posiada zdolność restrukturyzacyjną. Wskazujemy również rodzaje restrukturyzacji oraz tryby postępowania restrukturyzacyjnego.

Co to jest restrukturyzacja firmy? Definicja

Restrukturyzacja przedsiębiorstwa to szereg działań, które polegają na gruntownym przekształceniu jego struktur w zakresie aktywów, pasywów lub organizacji. Są one prowadzone w celu poprawy płynności finansowej i rentowności firmy, a także stworzenia warunków do wzrostu jej wartości.

Można wyróżnić kilka podstawowych rodzajów restrukturyzacji:

• restrukturyzacja finansowa – dotyczy rozwiązań prowadzących do poprawy sytuacji finansowej firmy, np. poprzez redukcję bieżących kosztów, znalezienie inwestora, ustalenie z wierzycielami zmian warunków i harmonogramu spłaty należności, skorzystanie z dodatkowych źródeł finansowania czy rozwiązanie lub renegocjację umów,
• restrukturyzacja majątkowa – polega na przeniesieniu własności składników majątku (aktywów i pasywów) poprzez ich sprzedaż na rzecz innych podmiotów,
• restrukturyzacja operacyjna – dotyczy głównie działań marketingowych i zarządczych,
• restrukturyzacja dostosowawcza – ma na celu umocnienie pozycji firmy na rynku, np. poprzez zmianę sposobu funkcjonowania przedsiębiorstwa czy skali działalności,
• restrukturyzacja antycypacyjna – zmiany są wprowadzane na podstawie obserwacji konkurencyjnych podmiotów,
• restrukturyzacja organizacyjna – związana z przeobrażeniami wewnętrznej organizacji przedsiębiorstwa,
• restrukturyzacja własnościowa – dotycząca zmian struktury własnościowej firmy, jej podziału czy fuzji,
• restrukturyzacja dotycząca zatrudnienia – związana z ograniczeniem zatrudnienia, redukcją wynagrodzeń czy zahamowaniem ich wzrostu,
• restrukturyzacja dotycząca produkcji – związana z racjonalizacją lub modernizacją procesu produkcyjnego.

Postępowanie restrukturyzacyjne – jakie są zasady?

Zasady przeprowadzania formalnej restrukturyzacji firmy zostały ujęte w ustawie Prawo restrukturyzacyjne, której przepisy zaczęły obowiązywać w naszym kraju od 1 stycznia 2016 roku. Procedury restrukturyzacyjne dotyczą firm, które stały się niewypłacalne lub zagrożone utratą wypłacalności. W ustawie Prawo restrukturyzacyjne zostały wyodrębnione 3 warunki niewypłacalności:

• utrata zdolności do regulowania zobowiązań,
• występowanie zaległości starszych niż 3 miesiące,
• kwota nieuregulowanych zobowiązań wyższa niż wysokość majątku spółki przez okres przekraczający 2 lata.

Jednocześnie przedsiębiorstwa, które podlegają postępowaniu restrukturyzacyjnemu, powinny mieć na tyle duży potencjał rozwojowy, aby realne było uniknięcie przez nie upadłości i uzyskanie stabilizacji po wprowadzeniu odpowiednich środków naprawczych.

Wobec kogo prowadzi się postępowanie restrukturyzacyjne?

Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone wobec:

• dłużnika będącego przedsiębiorcą (osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej),
• spółki kapitałowej nieprowadzącej działalności gospodarczej – spółki akcyjnej lub spółki z o.o.,
• wspólników osobowych spółek handlowych, którzy ponoszą odpowiedzialność całym własnym majątkiem za zobowiązania spółki.

Plan restrukturyzacyjny

Postępowanie powinno być poprzedzone analizą kryzysowej sytuacji i jej przyczyn, a także wskazaniem proponowanych działań naprawczych. W tym celu należy sporządzić plan restrukturyzacyjny. Powinien on obejmować co najmniej następujące elementy:

• opis firmy dłużnika wraz ze wskazaniem obecnego oraz przewidywanego stanu podaży i popytu,
• diagnoza przyczyn trudnej sytuacji finansowej,
• propozycja przyszłej strategii prowadzenia firmy dłużnika wraz ze wskazaniem rodzaju i stopnia ryzyka,
• opis oraz przegląd planowanych działań restrukturyzacyjnych oraz kosztów ich wdrożenia,
• ostateczny termin wprowadzenia w życie planu restrukturyzacyjnego,
• opis zdolności produkcyjnych firmy dłużnika,
• charakterystyka metod i źródeł finansowania,
• oparte na co najmniej dwóch prognozach plany dotyczące zysków oraz strat na kolejne 5 lat,
• imiona i nazwiska osób odpowiedzialnych za realizację układu oraz planu restrukturyzacyjnego,
• data sporządzenia planu.

Postępowanie restrukturyzacyjne – jakie są rodzaje?

Istnieją cztery rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych. Trzy spośród nich dotyczą zmiany struktury długów, natomiast jeden (postępowanie sanacyjne) restrukturyzacji samej firmy.

Postępowanie o zatwierdzenie układu

Jest to najszybsza i najmniej kosztowna forma postępowania restrukturyzacyjnego, która pozwala zachować zarząd dłużnika. Układ jest zawierany bezpośrednio pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami. Ingerencja sądu pozostaje jedynie marginalna – jego rola ogranicza się do zatwierdzenia postępowania.

Funkcję nadzorcy sądowego pełni doradca restrukturyzacyjny, który wspólnie z dłużnikiem opracowuje plan naprawczy. Nad zatwierdzeniem układu głosują wierzyciele. W przypadku jego przegłosowania sąd powołuje nadzorcę układu.

Przyspieszone postępowanie układowe

Zawarcie układu jest możliwe po sporządzeniu w uproszczonym trybie spisu wierzytelności. Wzrasta rola doradcy restrukturyzacyjnego – odpowiada on za opracowanie planu układowego, przeprowadzenie głosowania wśród wierzycieli oraz podjęcie czynności, które mają na celu zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Wierzyciele nie mogą wnosić sprzeciwu do przygotowanego spisu. Wraz z wnioskiem o zawarcie układu powinien zostać złożony wykaz wierzytelności spornych, odpisy propozycji układowych oraz stosowne oświadczenia. Po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego dłużnik jest chroniony przed egzekucją.

Postępowanie układowe

W tym przypadku odpowiedzialny za opracowanie planu restrukturyzacyjnego oraz spisu wierzytelności jest nadzorca sądowy – ma na to miesiąc od otwarcia postępowania. Jednocześnie sprawuje on nadzór nad działaniami dłużnika.

Postępowanie układowe nie wiąże się z ujęciem wierzycieli w spisie wierzytelności. Zyskują oni prawo, aby zgłaszać sprzeciw w postępowaniu sądowym.

Ten rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego cechuje się sporym stopniem sformalizowania. Dłużnik powinien wykazać, że ma zdolność do regulowania powstałych zobowiązań oraz pokrywania bieżących kosztów postępowania.

Postępowanie sanacyjne

Jest to najbardziej sformalizowany, czasochłonny i kosztowny rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego. Ma zastosowanie głównie w przypadku firm, które znajdują się w wyjątkowo trudnej sytuacji finansowej.

Restrukturyzacja w trybie postępowania sanacyjnego stanowi ostateczną szansę na to, aby uniknąć postępowania egzekucyjnego. Pozwala zerwać lub zmienić niekorzystne umowy, umorzyć lub rozłożyć długi na raty, wydłużyć termin spłaty, zwalniać pracowników czy zawiesić toczące się postępowania egzekucyjne.

Przyczyny restrukturyzacji firm

Potrzeba restrukturyzacji firmy może wynikać z czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych. Do przyczyn zewnętrznych można zaliczyć m.in. spadki na giełdzie, epidemie, zmiany polityki gospodarczej, wzrost konkurencji. Przykładowe czynniki wewnętrzne to natomiast wysokie koszty działalności, niska jakość produktów czy nieopłacalna produkcja.

Jakie cele ma restrukturyzacja przedsiębiorstw?

Głównym celem szeroko rozumianej restrukturyzacji jest stworzenie warunków sprzyjających wzrostowi wartości firmy, poprawie jej wydajności, efektywności oraz konkurencyjności.

Restrukturyzacja w ujęciu prawnym ma natomiast na celu uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika i likwidacji przedsiębiorstwa przy jednoczesnej ochronie interesów wierzycieli. Sąd może nie wyrazić zgody na postępowanie restrukturyzacyjne, jeżeli na jego skutek wierzyciele uzyskaliby mniejsze korzyści niż możliwe do osiągnięcia w postępowaniu egzekucyjnym.

Firma w restrukturyzacji może zmniejszyć zadłużenie, uniknąć egzekucji komorniczej, a także zapobiec wypowiedzeniu najważniejszych umów. Wszczęcie postępowania restrukturyzacyjnego pozwala wstrzymać obecne postępowania egzekucyjne oraz uniknąć wszczynania kolejnych. Przedsiębiorca zyskuje czas, aby usprawnić funkcjonowanie działalności, poprawić jej rentowności czy odbudować zaufanie kontrahentów. Restrukturyzacja umożliwia umorzenie części wierzytelności, rozłożenie ich na raty czy zamianę na akcje lub udziały w firmie.

Restrukturyzacja firm jest także rozwiązaniem korzystnym dla wierzycieli. Pozwala im odzyskać znaczącą część należności – zwykle znacznie większą w porównaniu do kwoty, jaką mogliby otrzymać w wyniku postępowania egzekucyjnego czy upadłościowego. Wierzyciel uzyskuje także w postępowaniu restrukturyzacyjnym znacznie większe uprawnienia.