Smog. Gdzie był do tej pory i czy naprawdę jest taki groźny?

Czym właściwie jest smog, czyli wróg publiczny nr 1 ostatnich miesięcy? Czy przyczyniasz się (a jeśli tak, to w jakim stopniu) do wzrostu poziomu zanieczyszczenia powietrza w Twoim mieście? Wszystko, co chcesz wiedzieć o smogu, ale bałeś się zapytać. Lub być może, pomimo pytań, dotychczasowe odpowiedzi okazały się niezadowalające.

Co to jest smog? Podstawowe informacje

Termin smog jest wypadkową angielskich słów – smoke (dym) i fog (mgła) – i wbrew pozorom nie jest ani nowym terminem, ani tym bardziej nowym zjawiskiem. Już sama nazwa nie zwiastuje niczego przyjemnego, a po zagłębieniu się w temat okazuje się, że jest to raptem wierzchołek góry lodowej.

Występują dwa główne rodzaje smogu – typ londyński i typ Los Angeles. W naszym kraju przeważa ten pierwszy, składający się głównie z tlenków azotu, siarki, węgla i węglowodorów aromatycznych oraz metali ciężkich. Jego nazwa wzięła się od historycznego wielkiego smogu londyńskiego z 1952 roku. Wówczas, w ciągu czterech dni, w wyniku jego pojawienia się zmarło 4 tys. osób, a łącznie pochłonął 12 tys. ofiar. 

Trujące, nienaturalne zjawisko występuje wtedy, gdy w powietrzu znajduje się dużo zanieczyszczeń, a warunki atmosferyczne sprzyjają ich koncentracji. Wtedy szkodliwe cząsteczki nie unoszą się do góry, a zamiast tego pozostają blisko powierzchni ziemi, co osobom nieświadomym zagrożenia może przypominać zwykłą mgłę.

Mierzenie poziomu smogu

Poziom zanieczyszczenia powietrza na zewnątrz najłatwiej kontrolować za pomocą stron internetowych i aplikacji mobilnych, które korzystają z pomiarów GiOŚ i sieci czujników. Stacje monitorujące jakość powietrza oprócz stężenia pyłów zawieszonych PM 10 i PM 2,5 analizują wartości innych niebezpiecznych substancji. Pomiar odbywa się z wykorzystaniem dwóch uzupełniających się metod: manualnej (referencyjnej) i automatycznej. Dzięki temu mieszkańcy na bieżąco otrzymują dane o poziomie smogu poprzez internet i aplikacje, a naukowcy mogą weryfikować ich dokładność po wykonaniu bardziej zaawansowanych i czasochłonnych badań. 

Istnieją również mierniki smogu do pomiarów wewnętrznych, które pokazują jakość powietrza, jakim oddychamy w domu, pracy czy szkole.

Niebezpieczne skutki smogu

Smog zwiększa ryzyko pojawienia się wielu chorób dróg oddechowych (np. astmy) i innych różnego rodzaju dolegliwości. Na uszczerbek na zdrowiu szczególnie narażone są dzieci i osoby starsze, ale też kobiety w ciąży i alergicy. Specjaliści z WHO szacują, że zanieczyszczenie powietrza odpowiada za 15 proc. wszystkich zgonów powodowanych rakiem płuc. Oprócz tego schorzenia, smog jest przyczyną wielu nowotworów. Wraz ze wzrostem stężenia smogu, rośnie ryzyko zachorowania na różne choroby. Z jego powodu ludzie uskarżają się na problemy z oddychaniem, bóle głowy, podrażnienie oczu, nosa i gardła. Szacunkowo, przyczyną 45 tys. przedwczesnych zgonów w naszym kraju jest właśnie smog, a zanieczyszczenie powietrza jest jednym z głównych czynników wpływających na zdrowie. Gdyby nie zabójcze połączenie dymu i mgły, Polacy żyliby dłużej nawet o 9 miesięcy.

Skutki smogu mogą dotyczyć również innych niż oddechowy układów w organizmie – m.in. układu krążenia. Cząsteczki pyłu są w stanie bez trudu przeniknąć z płuc do krwioobiegu i zaatakować rozmaite narządy. Przykładowe schorzenia wywołane przez zanieczyszczone powietrze to chociażby nadciśnienie tętnicze, zaburzenia krążenia, wylew, a nawet zawał serca. Na negatywne skutki smogu jest narażony także układ nerwowy. 

Oprócz skutków zdrowotnych, smog ma również niekorzystny wpływ na środowisko naturalne. Prowadzi on do zanieczyszczenia gleby, co w przypadku ziem uprawnych podnosi poziom stężenia substancji rakotwórczych w ziemi i rosnących w niej produktach rolnych. Szczególnie w okresie jesienno-zimowym możemy obserwować zanieczyszczenie widocznym pyłem, który osadza się na oknach czy samochodach. 

Jak powstaje smog? Źródła i przyczyny smogu

Główną przyczyną smogu w Polsce jest spalanie kiepskiej jakości węgla (ale niestety także odpadów) i duży ruch samochodowy. Najwięcej zanieczyszczeń emituje spalanie w domowych piecach śmieci, mułu i miału węglowego. W większości krajów Unii Europejskiej miał i muł uważany jest za odpad przy wydobyciu węgla i nie jest sprzedawany ani użytkowany. Dzieje się tak dlatego, że w „starej Europie” piece węglowe muszą spełniać określone normy, a świadomość ekologiczna jest na dużo wyższym poziomie niż nad Wisłą. W Polsce cały czas czekamy na odpowiednie regulacje i na wprowadzenie norm zarówno dla sprzedawanych pieców, jak i węgla pod kątem emisji zanieczyszczeń. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), 33 z 50 miast Unii Europejskiej o największym stężeniu pyłu znajduje się w Polsce.

Smog powstaje głównie w trakcie spalania paliw stałych oraz resztek roślinnych i odpadów przy niedoborze tlenu. W naszym kraju problem stanowi fakt, że Polacy w piecach, kuchniach kaflowych i kominkach palą byle czym i byle jak. Badania pokazują, że 80 proc. benzopirenu w Polsce powstaje właśnie wskutek ogrzewania budynków. Kwestia jest skomplikowana i jak dotąd nikomu nie udało się z nią uporać. Pomimo tego, że Kraków oferuje mieszkańcom dopłatę do wymiany pieców węglowych na gazowe, elektryczne lub olejowe, chętnych jest niewielu. Dla wielu rodaków najważniejszym kryterium przy wyborze paliwa okazują się koszty ogrzewania. Jak wynika z badań, co piąty z nas uznaje spalanie śmieci za zachowanie ekonomiczne i ekologiczne.

Drugim ważnym źródłem tzw. niskiej emisji są samochody. Szczególnie szkodliwe są auta wyposażone w silniki diesla, a także stare samochody używane, których w Polsce nie brakuje. W centrach miast planowane są strefy niskoemisyjne, do których mogłyby wjeżdżać tylko pojazdy spełniające rygorystyczne normy. Polska ma ambicję inwestowania w samochody z napędem elektrycznym, ale czy to wystarczy? Co więcej, analizy przeprowadzone przez naukowców w Belgii pokazują, że nawet tak zwane ekologiczne pojazdy mogą być źródłem zanieczyszczeń powietrza (pochodzących ze ścierania się opon i klocków hamulcowych). 

Jak walczyć ze smogiem?

Możemy wyróżnić dwa kierunki w sposobach walki ze smogiem – aktywne i pasywne. Metody aktywne polegają na czynnym działaniu na rzecz redukcji zanieczyszczenia powietrza. Zaliczamy do nich m.in. edukację proekologiczną, odpowiednie urządzenie terenu wokół domu oraz instalacja ekologicznych źródeł ogrzewania, a także wybór mniej szkodliwego środka transportu w mieście. Do ograniczenia smogu w Polsce przyczyniają się także coraz liczniejsze programy i kontrole. Przykładem może być zakaz palenia w piecach paliwami stałymi czy kontrole kominów za pomocą dronów z odpowiednimi czujnikami.

Bierne metody walki ze smogiem pozwalają jedynie na ograniczenie negatywnych skutków smogu, ale nie przyczyniają się do realnego zmniejszenia problemu. Mowa tutaj o takich sposobach, jak np. ograniczenie wychodzenia z domu, stosowanie oczyszczaczy i nawilżaczy powietrza oraz noszenie maseczek antysmogowych. 

Pora na poważnie zastanowić się nad alternatywnymi środkami transportu i inwestycją w ekologiczne źródła energii, jeżeli naprawdę zależy nam na poprawie jakości powietrza, którym oddychamy.