Korzyści, koszty, a może konkurencja? Jak polskie firmy podchodzą do sztucznej inteligencji

Sztuczna inteligencja już od wielu miesięcy budzi z jednej strony zainteresowanie, z drugiej – obawy, a jej przydatność w biznesie jest przedmiotem wielu analiz. Według wiarygodnych opracowań może znacząco przyczynić się do tworzenia wartości biznesowej w skali globalnej, czego beneficjentem stałaby się również Polska. Nic dziwnego, że także w naszym kraju firmy stopniowo sięgają po tę innowację. I choć na razie implementacja AI napotyka liczne przeszkody – szczególnie dotyczy to sektora MŚP – to nadchodzące lata mogą przynieść w tej dziedzinie znaczący postęp.

Według prognoz do 2025 r. wartość biznesowa, jaką sztuczna inteligencja (AI) i uczenie maszynowe (ML) wniosą do światowej gospodarki, osiągnie poziom 4,4 biliona dolarów¹. Z tego tortu kawałek może przypaść Polsce: w perspektywie dekady nawet 90 miliardów dolarów rocznie, co odpowiada wartości produkcyjnej pracy 4,9 mln osób. To plasuje nasz kraj na 7. miejscu wśród gospodarek unijnych, USA, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii, gdzie roczna zdolność produkcyjna wytworzona dzięki wdrożeniu AI jest najwyższa².

Aby jednak polecieć tak wysoko, trzeba mocno się odbić, bo poziom wykorzystania sztucznej inteligencji przez polskie przedsiębiorstwa dotychczas nie jest imponujący. Co prawda przygotowany przez AI Chamber raport „Rola AI w MŚP”, który ukazał się jesienią 2024 r., przyniósł ekscytujące doniesienia na temat adaptacji tej technologii przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Czechach, Rumunii i Estonii. Według niego 9 na 10 badanych firm stosuje sztuczną inteligencję i uczenie maszynowe, przy czym prawie 25% z nich w znacznym stopniu. 63% respondentów uważa ją za wsparcie, a tylko 19% za wroga lub konkurencję. Można się jednak zastanawiać, czy nie jest to nadmierny optymizm.

Rozmaite badania i analizy z ostatnich kilku lat pokazują bowiem ogromną rozpiętość danych dotyczących wykorzystania AI w polskich firmach – począwszy od cytowanego raportu, gdzie adaptacja sięga 90%, poprzez udział wynoszący kilkadziesiąt czy kilkanaście procent (np. badania prowadzone przez dostawców usług chmurowych), po zaledwie kilka procent. W dodatku liczby te mówią o wdrożeniu sztucznej inteligencji nie tylko w sektorze MŚP, ale także w dużych firmach.

W tym kontekście ciekawie prezentują się informacje Głównego Urzędu Statystycznego, usytuowane na końcu skali. Zgodnie ze sprawozdaniem „Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2023 r.” w badanym okresie 3,7% przedsiębiorstw zadeklarowało wykorzystanie AI, przy czym odsetek ten zależy od wielkości firmy i rodzaju działalności. Z kolei Polski Instytut Ekonomiczny w połowie 2024 r. opublikował statystyki, według których 6,6% firm korzysta z narzędzi sztucznej inteligencji (np. chatbotów, generatorów treści lub obrazów) czy z uczenia maszynowego³. Wydaje się to prawdopodobne, biorąc pod uwagę, że według najnowszych raportów w ciągu ostatnich dwóch lat adaptacja AI nabrała w Polsce przyśpieszenia i przebiega w tempie najszybszym ze wszystkich krajów UE.

Jednak proces ten nie jest równomierny we wszystkich grupach przedsiębiorstw. Najsprawniej adaptacja dokonuje się w dużych firmach – pod tym względem GUS i PIE są zgodne, choć ich dane różnią się w szczegółach. Widać także zróżnicowanie w zainteresowaniu sztuczną inteligencją, wynikające z profilu działalności. Najchętniej z AI korzystają przedsiębiorstwa usługowe, w dalszej kolejności branża TSL i handel. Najniżej jej przydatność ocenia sektor budowlany i przemysł.

Tu warto zauważyć, że sztuczna inteligencja może wspomagać biznes w konkretnych obszarach, specyficznych dla danej dziedziny. W branży technologicznej może być motorem innowacji i wsparciem w kreowaniu nowych produktów. FMCG może ją zastosować do zarządzania łańcuchem dostaw czy analizowania zachowań konsumentów. Z kolei dla przedsiębiorstw przemysłowych to potencjalne narzędzie do zwiększenia efektywności produkcji. Nie ma zatem uniwersalnego rozwiązania do każdego zadania i dla każdego podmiotu. Być może zrozumienie tej zasady przyspieszyłoby wdrożenie AI w wielu firmach, które obecnie są nastawione sceptycznie.

Obserwowane jest też nowe zjawisko: rośnie wykorzystanie generatywnej AI, czyli takiej, która służy do tworzenia realistycznych i spójnych treści (obrazów, wideo, tekstów) na podstawie wzorców, które wykrywa w dostępnych zbiorach danych, kierując się podpowiedziami. Świat odkrył gen AI w 2023 r., ale dopiero w kolejnym zaczęła być powszechnie stosowana i przynosić zyski w biznesie, zaś w czasie nadchodzących lat może uwolnić potencjał wart setki miliardów dolarów. Deloitte w raporcie „Trust in generative AI. Polska perspektywa 2024” donosi, że 18% ankietowanych z naszego kraju stosuje generatywną AI w pracy, 72% uważa, że pomoże ona firmom ulepszyć produkty i usługi, a kolejnych 68% – że poprawi doświadczenia związane z wykonywaną pracą np. dzięki automatyzacji powtarzalnych zadań.

Ze wspomnianego raportu GUS-u wynika, że tylko 2% firm, które obecnie nie używają sztucznej inteligencji, rozważa wykorzystanie jej w przyszłości. W raporcie PIE ten odsetek zwiększa się do 7,2%, zaś w raporcie AI Chamber, który dawał najbardziej optymistyczny obraz zjawiska, to 16%. Przedsiębiorcy jako bariery implementacji technologii w ich biznesach podają brak wiedzy lub doświadczenia w tej dziedzinie oraz specjalistów czy zasobów ludzkich do zarządzania systemami. Jedną z głównych przeszkód dla MŚP jest wysoki koszt wdrożenia, który obejmuje nie tylko samo rozwiązanie, ale także konieczność przeszkolenia kadr. Wśród przyczyn wymienia się także obawy o naruszenie bezpieczeństwa i prywatności danych. Z drugiej strony – mniejsza struktura i elastyczność w działaniu firm z sektora MŚP mogą być atutem we wdrażaniu AI.

Wiele przedsiębiorstw po prostu nie widzi potrzeby zastosowania AI w swojej branży, nie dostrzega jej potencjału. Tymczasem potrafi być on całkiem znaczący. W przypadku sektora MŚP sztuczna inteligencja może przyczynić się do rozwoju firmy, wzrostu przychodów i konkurencyjności, przy jednoczesnej redukcji kosztów. Jeśli zostanie zastosowana w celu automatyzacji rutynowych czynności w dużej firmie, pozwoli pracownikom uniknąć nużących zadań, a zamiast tego skupić się na tych kreatywnych. Może to przynieść korzyści w obszarze HR, a przede wszystkim zwiększyć wydajność pracy i usprawnić działalność operacyjną. W każdym przedsiębiorstwie, bez względu na jego wielkość, może zapewnić poprawę jakości obsługi klienta.

O tym, że sztuczna inteligencja w Polsce zyskuje na popularności, świadczy fakt, że ostatnie miesiące obfitowały w inicjatywy, które mają monitorować, wspierać i regulować wykorzystanie tej technologii. W 2023 r. PARP wydała raport tematyczny „Zastosowania sztucznej inteligencji w gospodarce. Przegląd wybranych inicjatyw i technologii z rekomendacjami dla przedsiębiorców”. Wiele uczelni uruchamia kierunek studiów „Sztuczna inteligencja w biznesie”. Wiosną 2024 r. została powołana do życia AI Chamber – instytucja, która zrzesza startupy, firmy, organizacje i NGOs związane z AI w Polsce, a docelowo ma objąć swoim zasięgiem cały region CEE. W lipcu 2024 r. w dzienniku urzędowym Komisji Europejskiej zostało opublikowane rozporządzenie o sztucznej inteligencji (AI Act) – kluczowy dokument, który określa ramy regulacyjne dla rozwoju, wdrażania i użytkowania tej technologii na terenie Unii Europejskiej. Natomiast 15 listopada 2024 r. w Warszawie podpisano list intencyjny na rzecz utworzenia Funduszu Sztucznej Inteligencji. Celem tego projektu jest wspomaganie rozwoju sztucznej inteligencji poprzez opracowanie kierunków wsparcia, monitorowanie rynku oraz opiniowanie projektów i inicjatyw związanych z krajową polityką AI, tak aby Polska w ciągu najbliższej dekady stała się jednym z liderów europejskiej rewolucji w tej dziedzinie.

W świetle tych przedsięwzięć szersze zastosowanie sztucznej inteligencji w polskich przedsiębiorstwach, również z sektora MŚP, jest tylko kwestią czasu. Wdrożenie ich wymusi sam rynek, zaś AI nie będzie wartością samą w sobie, ciekawostką czy sposobem na podniesienie innowacyjności, a jednym z narzędzi służących wypracowaniu konkretnych korzyści biznesowych.

1) Raport Deloitte „Unlocking the power of AI”, 2023.
2) Raport EY i Liberty Global „Wired for AI”, 2024.
3) https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2024/06/Tygodnik-PIE_24-2024.pdf