Czy rolnictwo ekologiczne się opłaca? Zakładanie gospodarstwa ekologicznego

Rolnictwo ekologiczne to szybko rozwijający się sektor gospodarki. Dzięki transformacji tradycyjnego gospodarstwa rolnicy mogą uzyskać wiele korzyści, nie tylko finansowych. 

Dowiedz się, na czym polega rolnictwo ekologiczne i dlaczego warto je prowadzić. Sprawdź, jakie trzeba spełnić w tym celu wymogi i jak zwiększyć opłacalność ekologicznego gospodarstwa rolnego.

Rolnictwo ekologiczne – definicja

Zacznijmy od wyjaśnienia, co to jest rolnictwo ekologiczne. Termin ten odnosi się do produkcji rolnej prowadzonej w sposób przyjazny człowiekowi i środowisku. Ekologiczne gospodarstwo rolne podlega procesom certyfikacji oraz kontroli. Zazwyczaj jest prowadzone na niedużą skalę.

Główne cechy rolnictwa ekologicznego to dbałość o:

• zachowanie bioróżnorodności, 
• ochronę wód i gleb,
• dobrostan zwierząt,
• wytwarzanie żywności o wysokiej wartości odżywczej. 

Rolnictwo ekologiczne w Polsce

Rolnictwo ekologiczne w Polsce stopniowo się rozwija, co potwierdzają dane Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS). Wynika z nich, że 31 grudnia 2021 roku w naszym kraju ekogospodarstwa rolne prowadziło 19 886 producentów – jest to liczba o 1411 większa w porównaniu do poprzedniego roku. Najwięcej znajduje się w województwach warmińsko-mazurskim (3466), podlaskim (3370), zachodniopomorskim (2411) i mazowieckim (2311).

Zwiększyła się również łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych, która z końcem 2021 roku wynosiła prawie 550 tys. hektarów, a rok wcześniej niecałe 510 tys. Zdecydowanie największym areałem ekologicznych gruntów rolnych dysponują województwa warmińsko-mazurskie (114 tys. hektarów) i zachodniopomorskie (109 tys. hektarów).

Co wyklucza rolnictwo ekologiczne?

Ekologiczne gospodarstwo rolne powinno być w jak największym stopniu prowadzone z wykorzystaniem naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie.

System produkcji ekologicznej wyklucza stosowanie:

• chemicznych środków ochrony roślin, w tym pestycydów, fungicydów i herbicydów,
• syntetycznych nawozów,
• mineralnych nawozów azotowych,
• organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO),
• antybiotyków, hormonów wzrostu i syntetycznych aminokwasów dla zwierząt – za wyjątkiem przypadków, gdy jest to niezbędne dla ich dobra,
• pasz zawierających chemiczne dodatki,
• syntetycznych przeciwutleniaczy, barwników, wzmacniaczy smaku i zapachu, wybielaczy, słodzików, konserwantów itp. w przetwórstwie żywności,
• promieniowania jonizującego.

Ekologiczny producent rolny nie powinien trzymać zwierząt na uwięzi ani poddawać ich izolacji – za wyjątkiem uzasadnionych przypadków, np. z przyczyn weterynaryjnych. Należy zapewnić im dostęp do wolnej przestrzeni i wody pitnej. Ważne jest, aby gospodarstwo ekologiczne znajdowało się z dala od składowisk odpadów i zakładów przemysłowych emitujących szkodliwe zanieczyszczenia.

Na czym polega rolnictwo ekologiczne?

Rolnictwo ekologiczne wymaga stosowania wieloletniego płodozmianu, upraw współrzędnych oraz innych zabiegów (m.in. wsiewek i międzyplonów) służących ochronie gleby, w tym ograniczaniu jej erozji i poprawie różnorodności mikrobiologicznej. Rolnik powinien uprawiać rośliny korzystnie wpływające na stan gleby, np. z rodziny bobowatych. Ważne jest przestrzeganie terminów agrotechnicznych, a także stosowanie kompostu, obornika czy gnojownicy do nawożenia.

W ekologicznym gospodarstwie rolnym można korzystać z nawozów mineralnych pochodzenia naturalnego, np. siarczanu potasu, kizerytu, kainitu czy gipsu. Aby ograniczyć choroby i szkodniki, rolnik może stosować środki biologiczne, wyciągi roślinne oraz preparaty, które znajdują się w wykazie Instytutu Ochrony Roślin w Poznaniu. Warto zapewnić dogodne warunki do bytowania naturalnych wrogów szkodników, np. jeży czy jaszczurek.

Do usuwania chwastów w uprawach ekologicznych zazwyczaj wykorzystuje się metody mechaniczne, a więc przy użyciu maszyn rolniczych. Rolnik powinien stosować ekologiczny materiał siewny i nasadzeniowy – może używać konwencjonalnego materiału wyłącznie po uzyskaniu zgody jednostki certyfikującej.

Zalety rolnictwa ekologicznego

Ekologiczne gospodarstwo rolne zapewnia liczne korzyści dla środowiska, a przede wszystkim:

• zapobiega skażeniu wód i gleby,
• przeciwdziała przesuszeniu gleby i poprawia jej żyzność,
• sprzyja zachowaniu bioróżnorodności oraz równowagi ekologicznej,
• poprawia dobrostan zwierząt,
• ogranicza emisję gazów cieplarnianych,
• zapobiega wymieraniu owadów zapylających (np. pszczół i trzmieli).

Oprócz tego rolnictwo ekologiczne nie naraża rolnika, jego rodziny oraz zwierząt na choroby wywołane bezpośrednim kontaktem z pestycydami czy innymi chemicznymi środkami ochrony roślin.

Gospodarstwo ekologiczne – czy to się opłaca?

Prowadzenie gospodarstwa ekologicznego może zapewnić rolnikowi wiele korzyści. Jeśli spełni wszystkie wymogi, będzie miał prawo posługiwać się znakiem towarowym „produkt rolnictwa ekologicznego”. Zyska dzięki temu przewagę konkurencyjną, co pozwoli mu naliczać wyższe marże w porównaniu do towarów rolnictwa konwencjonalnego. Popyt na produkty z certyfikatem eko dynamicznie rośnie, co wynika z rosnącej świadomości społeczeństwa w obszarze ekologii i zdrowego odżywiania.

W długoterminowej perspektywie rolnictwo ekologiczne pozwala ograniczyć wydatki w stosunku do uzyskiwanych plonów. Rolnik może sporo zaoszczędzić na zakupie środków ochrony roślin, nawozów sztucznych czy antybiotyków. Ponosi również mniejsze straty związane z wyjaławianiem gleby czy negatywnym wpływem chorób i szkodników na plony. Korzyścią z ekologicznego rolnictwa jest także oszczędność czasu poświęcanego na wykonywanie zabiegów agrotechnicznych.

Gospodarstwo ekologiczne – dopłaty i dotacje

Opłacalność upraw ekologicznych znacznie podnoszą przysługujące z tego tytułu dopłaty. Rolnicy mogą ubiegać się o środki w ramach interwencji „Rolnictwo ekologiczne” Krajowego Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027. Nabór wniosków jest prowadzony za pośrednictwem aplikacji eWniosekPlus.

Wysokość wsparcia finansowego zależy od powierzchni i rodzaju upraw, a także tego, czy gospodarstwo znajduje się w procesie konwersji. Maksymalne dopłaty do upraw rolniczych w 2023 roku wynoszą 1697 zł/ha w okresie konwersji i 1571 zł/ha po jej zakończeniu. Małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi mogą otrzymać ujednoliconą dopłatę w wysokości 1640 zł. Dodatkowo rolnikom prowadzącym zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą przysługuje premia 573 zł/ha.

Przyznawane są także dopłaty unijne do gospodarstw ekologicznych w formie dotacji lub refundacji. Można ubiegać się o nie m.in. w ramach programów „Inwestycje w gospodarstwach rolnych zwiększające konkurencyjność”, „Inwestycje w gospodarstwach rolnych w zakresie OZE i poprawy efektywności energetycznej” czy „Inwestycje przyczyniające się do ochrony środowiska i klimatu”.

Jak założyć gospodarstwo ekologiczne? Od czego zacząć?

Przed założeniem gospodarstwa ekologicznego warto zapoznać się z wymaganiami i przepisami prawnymi w tym zakresie. Niezbędne jest także zdobycie wiedzy dotyczącej uprawy poszczególnych gatunków roślin naturalnymi metodami. Można rozpocząć od niewielkiego areału upraw, np. na powierzchni 1 ha.

Zamiar prowadzenia rolnictwa ekologicznego należy zgłosić w wybranej jednostce certyfikującej – ich lista znajduje się na stronie https://www.gov.pl/web/ijhars/jednostki-certyfikujace. Gospodarstwo ekologiczne musi zostać zarejestrowane w agencji kontroli, która będzie dokonywać corocznej inspekcji. Następnie przechodzi przez proces przekształcenia, który trwa od 12 do 36 miesięcy, w zależności od rodzaju produkcji. W tym czasie nie można posługiwać się ekologicznym znakiem towarowym, lecz trzeba przestrzegać zasad eko gospodarstwa.

Aby usprawnić działalność, warto zainwestować w nowoczesne maszyny rolnicze do spulchniania gleby i jej oczyszczania z chwastów. Przydadzą się zwłaszcza mielniki, obsypniki i brony. Można sfinansować je z zewnętrznych źródeł, np. za pomocą leasingu dla rolnika.